Συμφωνία για επιστροφή μεταναστών – Τα θετικά και τα αρνητικά για την Ελλάδα
Μπορεί η Άνγκελα Μέρκελ να έσπευσε να δηλώσει μετά το πέρας της Συνόδου ότι η συμφωνία που καταγράφηκε στο κείμενο συμπερασμάτων ανάμεσα στους 28 συνιστά ένα «αποφασιστικό βήμα» για τη λύση του προσφυγικού-μεταναστευτικού, ωστόσο μια προσεκτική ανάγνωση του κειμένου αποκαλύπτει προβλέψεις που δύσκολα θα εφαρμοστούν και αναφορές γεμάτες «γκρίζες ζώνες».
Για ακόμη μια φορά, το προσφυγικό αποκάλυψε ένα μεγάλο ρήγμα στην καρδιά της Ευρώπης, έναν διχασμό ανάμεσα στις χώρες που επιθυμούν μια «σκληρή γραμμή» στο συγκεκριμένο ζήτημα (κυρίως οι χώρες του Βίζεγκραντ όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Σλοβακία) αλλά και η Ιταλία και σε εκείνες που επιθυμούν μια κοινή και ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του θέματος.
Δίχως αμφιβολία, το κείμενο συνιστά ένα είδος συμβιβασμού ώστε να μην επικρατήσει πλήρως η «σκληρή γραμμή» αλλά και προκειμένου να δοθεί η εντύπωση μιας συμφωνίας σε κάποια τουλάχιστον σημεία που θα προσδιορίσουν την πολιτική της ΕΕ στο θέμα της επόμενη περίοδο. Πιεζόμενη από τον εσωτερικό κυβερνητικό σύμμαχό της, η Άνγκελα Μέρκελ κατάφερε να οδηγήσει τους 28 σε ένα κοινό κείμενο που βασίζεται στην αρχή του εθελοντικού διαμοιρασμού των βαρών, υπάρχουν όμως βαρές επιφυλάξεις για το εάν και πώς μπορεί αυτή η νέα συμφωνία να εφαρμοστεί.
Ασάφειες και κενά
Η συμφωνία προβλέπει μια σειρά εξαγγελιών για εντατικοποίηση προσπαθειών για να εμποδιστούν οι διακινητές στη θαλάσσια οδό της κεντρικής Μεσογείου και για προσπάθειες πλήρους εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Την ίδια στιγμή, γίνεται αναφορά σε περιφερειακές πλατφόρμες αποβίβασης σε τρίτες χώρες, καθώς και σε ελεγχόμενα κέντρα που θα δημιουργηθούν σε κράτη μέλη, μόνο σε εθελοντική βάση, όπου θα γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των παράτυπων μεταναστών, που θα επαναπατρίζονται, και εκείνων που χρειάζονται διεθνή προστασία, για τους οποίους μπορεί να έχει εφαρμογή η αρχή της αλληλεγγύης. Ακόμη το κείμενο αποτυπώνει την απόφαση για εκταμίευση 500 εκατ. προς την Τουρκία στο πλαίσιο της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, ενώ στο θέμα της δευτερογενούς μετακίνησης αναφέρει ότι το φαινόμενο θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου και του κεκτημένου (του χώρου) Σένγκεν», επομένως οι χώρες μέλη «πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα εσωτερικά νομικά και διοικητικά μέτρα για να σταματήσουν αυτές τις κινήσεις και να συνεργαστούν πιο στενά προς τον σκοπό αυτό».
Κάθε ένα από τα ανωτέρω σημεία γεννά όμως σοβαρά ερωτήματα:
Το πρώτο σημείο αφορά τις περίφημες περιφερειακές πλατφόρμες αποβίβασης. Όπως σημειώνει σε εξαιρετική της ανάλυση στο CNN η Atika Shubert, πρόκειται για αποτύπωση του βασικού αιτήματος της Ιταλίας, η οποία επιθυμεί να μεταφέρει το βάρος και την ευθύνη για τις διασώσεις στη Μεσόγειο στην ακτοφυλακή της Λιβύης. Παραμένει άγνωστο εάν η Λιβύη θα συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο, ενώ σοβαρά ζητήματα θα προκύψουν και αναφορικά με τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου. Είναι άραγε ασφαλής χώρα η Λιβύη;
Το δεύτερο σημείο αφορά τα ελεγχόμενα κέντρα που θα δημιουργηθούν σε κράτη μέλη. Πρόκειται για μια θεωρητική εν πολλοίς διακήρυξη, καθώς η δημιουργία τους είναι σε εθελοντική βάση και ήδη όλες οι χώρες της Νότου, πλην την Ελλάδας, έχουν δηλώσει ότι… δεν ενδιαφέρονται.
Τρίτον, παρά τις διακηρύξεις, το κεντρικό ερώτημα της κατανομής των προσφύγων που χρήζουν προστασίας, με βάση τους κανόνες για το άσυλο, ανάμεσα στα κράτη μέλη (ένα ζήτημα που δημιούργησε σοβαρούς διχασμούς στην Ευρώπη στο απόγειο της κρίσης το 2015) παραμένει άλυτο. Το κείμενο αφήνει να εννοηθεί ότι για το μέλλον οι χώρες πρώτης υποδοχής θα πρέπει να ξεχάσουν τη υποχρεωτική μετεγκατάσταση, καθώς αυτή θα γίνεται πλέον μόνο σε εθελοντική βάση («All the measures in the context of these controlled centres, including relocation and resettlement, will be on a voluntary basis»). Το συγκεκριμένο σημείο θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να διευκρινιστεί.
Τέταρτον, δεν υπάρχει καμία περαιτέρω πρόβλεψη για τους πρόσφυγες ή τους μετανάστες που βρίσκονται ήδη στην Ελλάδα ή σε άλλες χώρες πρώτης υποδοχής. Ειδικά για την Ελλάδα, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη αναφορά παρά μόνο μια αφηρημένη σημείωση να επισπευσθεί η επανεισδοχή όσων δεν χρήζουν προστασίας προς Τουρκία, ενώ δεν αναφέρεται τίποτα για το θέμα της μετεγκατάστασης προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μετά την παταγώδη αποτυχία των υποχρεωτικών ποσοστώσεων.
Πέμπτον, δεν υπήρξε συμφωνία στο θέμα των δευτερογενών μετακινήσεων και έτσι το ζήτημα θα ρυθμιστεί με διμερείς συμφωνίες, παρά το γεγονός ότι και η ίδια η Μέρκελ που διακαώς τις επιθυμούσε αναγνωρίζει ότι αυτές συνιστούν προσωρινή λύση. Σε αυτό το πλαίσιο, Ισπανία και Ελλάδα συμφώνησαν με τη Μέρκελ να εφαρμόσουν τέτοιες διμερείς συμφωνίες. Όπως σημειώνεται στο κείμενο της συμφωνίας, «η Ελλάδα και η Ισπανία είναι έτοιμες να επαναδεχτούν τους αιτούντες άσυλο που θα εντοπιστούν στο μέλλον στα σύνορα της Γερμανίας με την Αυστρία από τις γερμανικές αρχές και η είσοδός τους έχει καταγραφεί από το σύστημα Eurodac (σ.σ. ευρωπαϊκό σύστημα παραβολής των δακτυλικών αποτυπωμάτων των αιτούντων άσυλο) στις προαναφερόμενες χώρες», ενώ «η Γερμανία θα δεχτεί σταδιακά και θα ολοκληρώσει την επανένωση των οικογενειών από την Ελλάδα και την Ισπανία, στοχεύοντας να διασφαλίσει την ενότητα των οικογενειών».
Τα θετικά και τα αρνητικά για την Ελλάδα
Θετικά και αρνητικά μετρά πάντως η Αθήνα μετά το πέρας της διήμερης Συνόδου Κορυφής για το μεταναστευτικό-προσφυγικό. Το μεγαλύτερο κέρδος δεν είναι άλλο από την αναστολή της αύξησης του ΦΠΑ στα πέντε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου που αποτελούν και νησιά υποδοχής προσφύγων. Όπως έγινε γνωστό, σε συμφωνία με τον πρόεδρο Γιούνκερ η κυβέρνηση θα εκδώσει Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου που θα παγώνει την αύξηση του ΦΠΑ στα νησιά που σηκώνουν το βάρος της προσφυγικής κρίσης.
Στα αρνητικά συγκαταλέγεται η άρνηση των υπόλοιπων κρατών μελών του Νότου να προχωρήσουν σε δημιουργία «ελεγχόμενων κέντρων», οι αφηρημένες αναφορές στην Ελλάδα στο κείμενο συμπερασμάτων καθώς και απουσία νέας χρηματοδότησης, κάτι που αναφέρεται για την Ισπανία. Τέλος, όσων αφορά τη διμερή συμφωνία με τη Γερμανία για την επιστροφή προσφύγων απομένει να φανεί ποια θα είναι η εξέλιξή της και ποιος ο πραγματικός της αντίκτυπος. Η συγκεκριμένη συμφωνία έδωσε πάντως τροφή σε σενάρια περί ανταλλαγών και ανταλλαγμάτων.